Аналитика
Светската банка соопшти дека 26 најсиромашни нации се во најлоша финансиска состојба од 2006 година. Долгот на овие земји е на највисоко ниво во последните 18 години. Две третини од нив се соочуваат со вооружени конфликти или институционална кршливост.
Најсиромашните економии во светот кои се дом на околу 40 проценти од сите луѓе кои живеат со помалку од 2,15 долари на ден – се подлабоки во долгови отколку кога било од 2006 година и се повеќе ранливи на природни катастрофи и други шокови, покажува новата анализа на Светска банка. Сепак, меѓународната помош како дел од нивниот БДП се намали на најниско ниво во последните две децении, принудувајќи многумина да добијат финансии со казни услови.
Анализата ја сочинува првата систематска проценка на причините за хроничната фискална слабост во најсиромашните економии – оние со годишни приходи по глава на жител помали од 1.145 долари годишно. Економиите денес се посиромашни во просек отколку што беа во пресрет на КОВИД-19, иако остатокот од светот во голема мера се опорави. Државниот долг, во просек, сега изнесува 72 отсто од БДП, што е највисоко ниво во последните 18 години. Скоро половина од овие економии – двојно повеќе од 2015 година – се или во неволја за долгови или се изложени на висок ризик од тоа. Ниту еден од нив не е со низок ризик.
Способноста на економиите со ниски приходи да привлечат финансирање со ниски трошоци, во меѓувреме, во голема мера пресуши: нето официјалната развојна помош како дел од БДП падна на најниско ниво во последните 21 година од 7 отсто во 2022 година, последната година за која се достапни податоци. Тоа ја остави Меѓународната асоцијација за развој на Светска банка (ИДА) како нивен единствен најголем извор на евтино финансирање од странство. ИДА обезбедува грантови и заеми со речиси нула каматна стапка на 77 од најранливите економии во светот, а тоа е од клучно значење за 26-те најсиромашни меѓу нив: во 2022 година, само ИДА обезбеди речиси половина од сета развојна помош што овие економии со ниски приходи ја добиваа од мултилатерални организации.
„Во време кога поголемиот дел од светот едноставно се повлече од најсиромашните земји, ИДА беше нивниот главен спас“, рече Индермит Гил, главен економист на Групацијата Светска банка и виш потпретседател за развојна економија. „Во текот на изминатите пет години, најголемиот дел од своите финансиски ресурси ги влеа во 26-те економии со ниски приходи, одржувајќи ги на живот низ историските неуспеси што ги претрпеа. ИДА го поддржа создавањето работни места и образованието на децата, работеше на подобрување на здравствената заштита и донесе електрична енергија и безбедна вода за пиење на голем број луѓе. Но, ако сакаат да излезат од хронична вонредна состојба и да ги исполнат клучните развојни цели, економиите со ниски приходи ќе треба да ги забрзаат инвестициите со темпо без преседан“.
Пандемијата КОВИД-19 нагло ги зголеми потребите за трошење во економиите со ниски приходи, предизвикувајќи примарните дефицити да се тројно до 3,4 отсто од БДП во 2020 година. Оттогаш, економиите со ниски приходи не можат целосно да ги решат овие дефицити— што изнесуваше 2,4 отсто од БДП во 2023 година, речиси три пати повеќе од просекот на другите економии во развој. Владините трошоци се оддалечија од клучните долгорочни приоритети, како што се здравството и образованието, кон непосредните потреби: платите на државните работници, каматите на долговите и субвенциите.
Овие 26 економии со ниски приходи денес уживаат значителен потенцијал да го поттикнат растот дома и да придонесат за поширок просперитет и мир, исто така: нивните природни ресурси се обилни, а нивното работоспособно население расте. Сепак, тие исто така се соочуваат со група предизвици кои се потешки од кое било друго место. Две третини од нив или се во конфликт или имаат потешкотии да го одржуваат редот поради институционалната и социјалната кршливост. Речиси сите се земји извознички на стоки, подложени на повторливи циклуси на бум и пад, водени од каприците на пазарите на стоки.
Тие два елементи сами се вкрстуваат на начини што претставуваат некаква замка за економиите со ниски приходи. Војните им нанесуваат трајна штета на владините буџети: во просек, фискалните биланси се влошуваат до 1,5 процентни поени од БДП.Во меѓувреме, падот на цените на стоките поврзан со глобалните рецесии има тенденција да го зголеми долгот на најсиромашните земји за дури два процентни поени од БДП. Ефектот од ваквите шокови врз државните буџети има тенденција да трае најмалку две години.
Покрај тоа, анализата покажува дека економиите со ниски приходи се далеку поранливи на природни катастрофи од другите економии во развој. Помеѓу 2011-2023 година, природните катастрофи беа поврзани со просечни годишни загуби од 2 отсто од БДП – пет пати повеќе од просечните загуби во земјите со пониски среден приход. Трошоците за прилагодување на климатските промени се исто така повисоки за економиите со ниски приходи отколку за другите економии во развој – што е еквивалентно на 3,5 проценти од БДП годишно, што е пет пати повеќе од стапката за земјите со пониски среден приход. Овие ограничувања значат дека економиите со ниски приходи ќе треба да ги зголемат инвестициите со темпо на создавање историја и да обезбедат драматично повисоки перформанси на секое ниво на економско управување, доколку сакаат да ги исполнат развојните цели до 2030 година, покажува анализата.
„Има многу што економиите со ниски приходи можат – и мора – да го направат за себе“, рече Ајхан Косе, заменик главен економист на Светска банка и директор на Prospects Group . „Тие можат да ја прошират својата даночна основа со поедноставување на регистрацијата на даночните обврзници и наплатата и администрацијата на даноците. Тие, исто така, имаат многу простор за подобрување на ефикасноста на јавната потрошувачка. Но, на овие економии им е потребна и посилна помош од странство – како во форма на поголема меѓународна соработка за трговија и инвестиции, така и во форма на многу поголема поддршка за ИДА, која може да работи со приватниот сектор за да мобилизира дополнителни ресурси и да помогне во олеснувањето на структурните реформи. ИДА, накратко, е витален развојен партнер за овие земји – поради успешното досие на испорака, достапните можности за финансирање, длабоката експертиза во развојот и добрите совети за политиките“.
