Аналитика
Од цели една милијарда евра кои биле исплатени, само 163 милиони евра од средствата за итни случаи на Европската комисија може да се покаже дека придонеле за справување со основните причини за енергетската криза и унапредување на Зелената агенда за Западен Балкан, според новиот извештај на CEE Bankwatch Network, што беше објавен денес. Повеќе од две години откако беше исплатен лавовскиот дел од средствата, поголемиот дел од трошоците и резултатите сè уште не можат да се проследат со користење на јавно достапни извори.
Објавен во ноември 2022 година, Пакетот за поддршка на енергијата на ЕУ за Западен Балкан имаше за цел да ги ублажи непосредните ефекти од енергетската криза и да ја забрза енергетската транзиција. 500 милиони евра требаше да бидат исплатени од Инвестициската рамка за Западен Балкан (WBIF)(2), а другата половина се состоеше од буџетска поддршка за помош на ранливите семејства и малите бизниси.
90 проценти од средствата за буџетска поддршка беа префрлени помеѓу февруари и мај 2023 година, а остатокот требаше да биде исплатени по завршувањето на Акциските планови. Следењето требаше да се базира на индикатори, а не на трошење (3). Комисијата објави „индикативни“ планови во 2022 година, но конечно усвоените верзии за Албанија, Босна и Херцеговина, Косово и Северна Македонија се чини дека не се достапни онлајн.
Краткорочните субвенции за сметки за енергија доминираа во нацрт-плановите, со нејасни резултати. Во Албанија, поддршката ги опфаќаше само постојните шеми, додека Црна Гора и Србија обезбедија еднократни плаќања без долгорочен ефект. Северна Македонија ги субвенционираше сите сметки за електрична енергија за домаќинствата преку трансфери до државната комунална компанија ESM, наместо да ги таргетира ранливите потрошувачи, тврди Бенквоч.
Црна Гора и Србија, исто така, вклучија мерки за „енергетска безбедност“ во своите Акциони планови, вклучувајќи директни субвенции за фосилни горива преку купување на нафтени резерви.
Сите земји планираа стимулации за изолација, ефикасни уреди за греење и/или мали инсталации за обновливи извори, но само Босна и Херцеговина и Косово објавија значајни информации за нивниот напредок. Од буџетската поддршка од 500 милиони евра, Bankwatch можеше да потврди само 41,1 милиони евра како придонес кон одржлива енергетска транзиција.
„Недостатокот на јавни информации за пакетот на ЕУ за енергетска криза за Западен Балкан е несфатлив. Брзо поставените фондови базирани на индикатори стануваат начин на работа на Комисијата во регионот, но без кохерентни планови за трошење, јавни консултации, редовни ажурирања на напредокот и одговорност, милијарди евра јавни средства ризикуваат да бидат потрошени залудно“, вели Пипа Галоп, службеник за енергетска политика за Југоисточна Европа во Bankwatch .
„Главната енергетска криза помина одамна, па затоа е крајно време владите и Комисијата да одговорат на прашањето од милијарда евра: што е направено и што е постигнато? Во регион познат по непотизмот и корупцијата, неверојатно е што толку многу пари се исплатени однапред, со толку малку услови. Очекуваме што е можно поскоро да се спроведе темелна евалуација на Пакетот, во која ќе бидат вклучени сите релевантни актери, а резултатите ќе бидат јавно достапни“, вели Давор Пехчевски, координатор за балканска енергија во Bankwatch.
Мрежата CEE Bankwatch, честопати нарекувана Bankwatch, е меѓународна невладина организација (НВО) фокусирана на следење и застапување за одговорно користење на јавните средства, особено оние од меѓународните финансиски институции (МФИ) и ЕУ, во Централна и Источна Европа (ЦИЕ). Тие работат на спречување на негативните влијанија врз животната средина и социјалните влијанија од МФИ или проекти финансирани од ЕУ и го промовираат учеството на јавноста во процесите на донесување одлуки поврзани со овие инвестиции.
(Фото: Bankwatch)
