Банкротот на Југославија за време на Тито

СФРЈ ги наследи долговите на Југославија како нејзин правен наследник, но продолжи да зема нови заеми во странство за изградба на инфраструктура и набавка на машини и опрема. Ова не беше проблем сè до 70-тите години на минатиот век: економскиот раст беше висок, растот на меѓународниот долг беше контролиран и немаше проблеми со нивното враќање. Сепак, ова се смени: приливите од репарациите на војната и меѓународната економска помош се намалија, а економскиот раст се забави. Голема сума на пари се појави на светските финансиски пазари („петродолари“: пари добиени со продажба на големи количини нафта од арапските земји), што ги намали каматните стапки на заемите.

Сепак, она што навистина ја отвори вратата за неконтролирано позајмување е донесувањето на Законот за странски кредитни односи, кој им овозможува на компаниите да позајмуваат во странство и да ги претвораат девизите добиени со заеми во динари. На тој начин, позајмувањето во странство стана покритие за зголемување на потрошувачката во земјата – на сето тоа треба да се додаде и постојниот систем, кој е книжен пример за морална опасност.

Компаниите се позајмуваа доколку имаа какви било можности за такво нешто, знаејќи дека во случај на потешкотии со отплатата на долгот, државата ќе им се најде на помош, бидејќи гарант за странските долгови беше Народната банка на Југославија. Од друга страна, добиените заеми главно се трошеле несоодветно затоа што работничките совети честопати ги пренесувале тие средства од инвестиции на исплата на плати, отпуштања, загуби на завршни сметки или изградба на нови деловни згради на компанијата. Ваквите расходи не генерираа нови приливи на девизи, како што би се случило доколку се користат за модернизирање на производството за извоз.

Во периодот 1965-1971 година. Надворешниот долг на Југославија се зголеми за 2 милијарди американски долари, а во 1971-1977 година, за нови 6,3 милијарди. Ситуацијата се влоши во 1977 година со усвојувањето на Законот за девизно работење и кредитни односи со странски држави, со што на републиките и провинциите им се даде независност во скоро сите економски работи, вклучувајќи го и кредитот, со странските земји. Овој закон им даваше право на републиките и провинциите да позајмуваат во странство, со цел да се избегне прекумерно задолжување, беше предвидено заеднички договор за можниот износ на задолженост на републичките единици, но без казни во случај на нивно пречекорување.

Ова започна нова лавина од странско задолжување, па за само 3 години 1977-1981 година, надворешниот долг се зголеми двојно од 9,3 милијарди долари на 18,4 милијарди долари. Така, СФРЈ се приклучи на групата на најзадолжени земји во светот и се најде во друштво на Аргентина, Боливија, Бразил, Чиле, Брегот на Слоновата Коска и Нигерија.

Вториот нафтен шок уште повеќе ја влоши ситуацијата бидејќи дополнително ги зголеми цените на најважните увезени суровини (нафта) и ја доведе светската економија во сериозна економска криза со високи каматни стапки и инфлација. Додека капиталистичките земји успешно се бореа против тоа, менувајќи го економскиот систем со нова фаза на приватизација на досега незгодниот јавен сектор, рестриктивна монетарна политика и воведување нови технолошки иновации во производствениот процес, социјалистичките земји беа во круг. Многу од овие земји наидоа на проблеми во платниот биланс поради поскапиот увоз и намалениот извоз, а зголемувањето на каматните стапки на глобалниот финансиски пазар ја намали можноста за ново позајмување во странство и ги зголеми претходните трошоци за заеми.

Наскоро, земјите од Централна и Источна Европа мораа да се изјаснат за неможноста за понатамошна отплата на нивните долгови. Ова го сторија Полска, Унгарија и Романија, а од 1983 година им се придружи и СФРЈ, со надворешен долг од над 20 милијарди американски долари, што во денешни долари (од 2020 година) изнесува околу 57 милијарди. Но, дури и овој долг не беше превисок во меѓународната споредба, бидејќи беше нешто помалку од 40% од БДП – да го споредиме со денешна Србија, чиј јавен долг е многу поголем и ќе достигне околу 60% од БДП на крајот на оваа година, но државата сè уште може да ги плати своите долгови. Ова само значи дека тогашната југословенска економија со слаб извоз и без меѓународни движења на капитал, не можеше да генерира средства за да ги плати дури и оние помали износи на заемот.

Следуваа преговори со ММФ и беше договорено да се презакаже заемот преку продолжени услови на отплата, како и делумно рефинансирање со одобрување нови заеми со пониски каматни стапки. Овие мерки значително ги намалија обврските на СФРЈ, затоа што надворешниот долг беше намален за 30%, т.е. за околу 7 милијарди долари до 1990 година. Во исто време, Југославија се обврза на низа реформи што ќе создадат предуслови за подобри економски резултати, кои беа познати како програми за стабилизација на федералната премиерка Милка Планинц. Годинава останаа запаметени по недостигот на гориво, детергент, па дури и кафе, бидејќи немаше доволно девизи за увоз.

Преземањето на оваа содржина е дозволена со наведување на линк до Пари на објавата.