Анализа: Глобалната економија сѐ уште е зависник од нафтата

Светот можеби е помалку зависен од нафтата сега отколку за време на енергетските шокови во 1970-тите, но конфликтот во Украина е јасен доказ за тврдоглавата желба што сè уште може да ги наруши економиите, да ги збуни креаторите на политиката и да предизвика политички судири, пишува во најновата анализа на Ројтерс.

Нафтена транзиција

Кога војната во Јом Кипур од 1973 година предизвика ембарго на нафта од Арапската држава што ги зафати светските пазари и ја направи инфлацијата двоцифрена, нафтата сочинуваше речиси половина од глобалната енергетска понуда – бројка оттогаш падна на околу една третина. Промената дојде како богатите земји повеќе се фокусираа на услугите, фабриките станаа поефикасни и производството на електрична енергија се префрли од користење нафта на јаглен и природен гас.

Студијата на Универзитетот Колумбија минатата година покажа дека истиот економски раст кој пред половина век бараше еден барел нафта сега може да го има и со помалку од половина барел. Некои аналитичари во последниве години дури шпекулираа дека светската економија би можела да ги апсорбира идните нафтени шокови во својот развој. Други укажаа на пандемијата изминатите две години како доказ дека економијата може – иако во различна форма – да функционира со драматично помала потрошувачка на нафта.

Но, зголемената побарувачка на нафта во 2021 година и скокот на цените на нафтата предизвикани од конфликтот во Украина повторно ја истакнаа големината на напорите што ќе бидат потребни за да се одвикне глобалната економија од навиката за нафта вкоренета со децении. Промената на побарувачката за нафта е тешко да се реши на краток рок бидејќи бара трилиони долари за да се замени старата инфраструктура како што се возилата и опремата, вели Алан Гелдер, потпретседател на рафинирање, хемикалии и нафтени пазари во консултантската куќа Вуд Мекензи.

Најновиот раст на цените на нафтата – зголемени за 50% од почетокот на годината – ги закопа надежите што ги негуваа минатата година светските централни банки дека инфлацијата поттикната од пакетите за стимулации од ерата на пандемијата ќе биде „минлива“.

Наместо тоа, само премногу јасно стави до знаење колку длабоко нафтата продира во внатрешната механика на глобалната економија.

Ценовниот пораст- најжестоко удира на пумпите

Американците возат помалку, а авиокомпаниите наплаќаат повисоки цени. Од петрохемикалиите што се користат во пластиката или ѓубривата за земјоделски култури до горивото што се согорува едноставно за транспорт на стоки низ светот, дериватите на сурова нафта сочинуваат голем дел од повисоките цени што потрошувачите сега ги плаќаат за сите видови основни добра.

Во Соединетите Американски Држави, ФЕД проценува дека секој пораст од 10 долари за барел на цената на нафтата го намалува растот на БДП за 0,1 процентен поен и ја зголемува инфлацијата за 0,2 процентни поени. Во Еврозоната, по правило, секој пораст од 10% на цената на нафтата во евра ја зголемува инфлацијата во еврозоната за 0,1 до 0,2 поени, според истражувањето на Европската централна банка.

Неизбежно, највидливото влијание е на бензинските пумпи. Европските земји увозници на нафта се тркаат да им понудат на возачите попусти за гориво и други отстапки, имајќи предвид како нивниот гнев може да се прелее во пошироки протести – како што тоа го направи со движењето „жолти елеци“ во Франција во 2018 година.

Азија, како регион со не само најголема светска побарувачка за нафта, туку и најбрз раст на побарувачката, исто така е тешко погодена. Јапонија и Јужна Кореја се меѓу оние кои ги зголемуваат субвенциите за гориво за да ги надоместат повисоките цени.

Најголемиот светски производител на нафта, САД, треба да биде подобро заштитен од другите. Претседателот на Федералните резерви Џером Пауел во понеделникот истакна дека земјата е очигледно подобро способна да издржи нафтен шок сега отколку во 1970-тите Но, тоа не го спречи да ја пренесе својата најсилна порака досега за неговата битка со превисоката инфлација, сугерирајќи дека централната банка би можела да се движи „поагресивно“ за да ја спречи нагорната ценовна спирала да не се зацврсти.

Ако беа потребни пет децении за уделот на нафтата во глобалниот енергетски микс да падне од 45% на 31%, останува отворено прашање колку брзо светот – сега со својата прогласена цел за нето-нула јаглеродни економии – може дополнително да го намали тој удел.

Преминувањето на возачите на електрични возила се очекува да предизвика пресвртница во глобалната побарувачка за нафта, што ќе ја доведе во опаѓање. Патничките возила се секторот со најголема побарувачка на нафта, троши околу една четвртина од нафтата што се користи ширум светот.

Глобалната зависност од нафтата нема скоро да исчезне

„Интензитетот на нафтата отсега ќе падне многу побрзо, бидејќи глобалната побарувачка за нафта ќе достигне врв во следните неколку години, а потоа ќе се намалува, додека БДП ќе продолжи да расте“, рече Свере Алвик, програмски директор за енергетска транзиција во енергетскиот советник ДНВ, кој гледа електрични возила достигнувајќи 50% од продажбата на нови патнички возила за 10 години.

Сепак, тоа е само едната страна на приказната.

Зголемената побарувачка за нафта во Азија, плус фактот дека клучните сектори како превозот, воздухопловството, товарот и петрохемијата се многу подалеку зад автомобилскиот сектор во префрлањето на алтернативни горива, значи дека големите области на побарувачка на нафта остануваат цврсто вградени. „Нашите проекции сугерираат дека зависноста од нафтата, особено од увозната нафта, веројатно нема брзо да исчезне“, заклучуваат аналитичарите на ИЕА во белешката од 2019 година со наслов „Светот не може да си дозволи да ја напушти безбедноста на нафтата“.

Ваквите изгледи сугерираат дека, дури и во најдоброто сценарио, транзицијата на светот од нафта и други извори на фосилни горива ќе постави нови предизвици и за потрошувачите и за креаторите на политиките.