Аналитика
Нареднава недела судиите во Луксембург треба да одлучуваат за случајот „Фајзергејт“ во врска со текстуалните пораки на претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, со извршниот директор на „Фајзер“.
Финската професорка по право, Паиви Лејно-Сандберг, која успешно се бореше против институциите на ЕУ на суд, вели дека случајот е повеќе од само пораки. Порано оваа година, Лејно-Сандберг, заедно со поранешниот функционер на Европскиот парламент, Емилио де Капитани, и невладината организација за транспарентност „Access Info Europe“, поднесоа правна тужба против Европската комисија, објави истражувачкиот сајт „Follow the money“.
ПРАВНА БИТКА ЗА ТРАНСПАРЕНТНОСТ НА ЕУ
Тие бараат да ги поништат новите правила на Комисијата – воведени неколку дена по вториот мандат на фон дер Лајен – кои ограничуваат какви видови досиеја може да се побараат и ја стеснуваат дефиницијата за тоа што извршната власт на ЕУ смета за документ што мора да се чува.
„Веруваме дека деловникот на Комисијата е во спротивност со договорот на ЕУ – Повелбата за основните права – меѓународното право за информации за животната средина и законодавството на ЕУ за јавен пристап“, рече Лејно-Сандберг.
Денот на пресудата се ближи во случајот „Фајзергејт“, по години контроверзии околу наводно избришаните текстуални пораки меѓу претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, и фармацевтскиот производител „Фајзер“, кои го потресоа Брисел и ја ставија транспарентноста на ЕУ во центарот на вниманието.
Она што започна како едноставно правно прашање – дали текстуалните пораки се сметаат за документи според правото на ЕУ – се претвори во судска битка што го загрозува самоприкажувањето на фон дер Лајен како бранител на демократијата и може да најави ново поглавје за слободата на информации во блокот.
Фон дер Лајен преговарала со извршниот директор на Фајзер, Алберт Бурла, преку телефонски повици и СМС-пораки за да склучи договор за 1,8 милијарди дози вакцини во врвот на пандемијата Ковид-19, објави „Њујорк тајмс“ во 2021 година.
Комисијата одби да даде пристап до пораките, тврдејќи дека тие „по својата природа се краткотрајни“ и затоа не се опфатени со правилата за транспарентност на блокот.
И покрај критиките од Европскиот омбудсман, Комисијата остана цврста – одбивајќи јавно да каже дали СМС-пораките се избришани или дали воопшто постоеле.
Ова го поттикна „Њујорк тајмс“ да ја тужи Комисијата во Општиот суд на ЕУ.
КАКО ФОН ДЕР ЛАЈЕН МУ ЈА СМЕНИ СУДБИНАТА НА ФАЈЗЕР
Во ноември 2021 година, Урсула фон дер Лајен се качи на сцена и раскажа херојска приказна, со подигнат глас. Таа опиша клучен настан во нејзиниот мандат како шеф на Комисијата на ЕУ. За време на пандемијата, фон дер Лајен можеше да се претстави како претприемчива.
„Одлучивте да ставите милијарди долари во ризик“, рече таа, „затоа што ако не се обидете, целиот свет ќе ја плати цената“.
Таа му се обраќаше на Алберт Бурла, извршниот директор на фармацевтскиот гигант Фајзер. Бурла и шефот на Комисијата беа почесни гости на гала настан во Вашингтон, каде што тинк-тенкот Атлантски совет им доделуваше награди на двајцата за нивното лидерство. Стотици милиони луѓе беа вакцинирани; вакцината Фајзер-БиоНТек беше успешна приказна.
Бурла започна со масовно производство на вакцини само неколку месеци по избувнувањето на пандемијата на Ковид. Во тоа време, вакцината сè уште не беше одобрена, а технологијата на мРНК употребена во неа не беше тестирана, изјави фон дер Лајен на сцената. „Вие и вашиот тим можеби спасивте милиони животи.“
Облогот на Бурла се исплатеше. ЕУ купи вакцини за милијарди евра. Точно колку плати не е јавно познато. Но, едно е сигурно: во 2021 година, Фајзер речиси го дуплираше својот глобален промет во споредба со претходната година. Тој се зголеми од 41,6 милијарди на 81,3 милијарди долари.
Кога АстраЗенека и другите фармацевтски компании не успеаја да ги испорачаат своите ветени дози вакцини во пролетта 2021 година, Фон дер Лајен лично преговараше за нови испораки со Бурла. ЕУ веќе потпиша договори за 600 милиони дози со Фајзер. Сега, ЕУ ќе купи дополнителни 1,8 милијарди дози, околу четири за секој граѓанин на ЕУ.
Фон дер Лајен му раскажа на „Њујорк тајмс“ како го остварила тоа, во сторија со наслов „Како Европа склучи договор за вакцина со Фајзер со СМС-пораки и повици“.
Следната среда, се очекува 15 судии од Големиот судски совет на Општиот суд во Луксембург да донесат одлука за случајот. Тие веројатно ќе одлучат дали Комисијата треба да ги чува СМС-пораките од својот претседател и дали е во можност да ги отфрли барањата за слобода на информации врз основа на аргументот дека СМС пораките не се доволно важни за да се чуваат.
„Следете ги парите“ разговараше со финската професорка по право Паиви Лејно-Сандберг, експерт за транспарентност на ЕУ, која ги тужеше Европскиот парламент и Советот – и победи – за да разговара за тоа што е во прашање.
За што всушност станува збор во овој случај Фајзергејт? „Комисијата сака да се осигури дека може да ги води сите свои дискусии интерно и да контролира што и кога сака да ги објави работите во јавност“, вели финската професорка по право.
На прашањето дали таа мисли дека ова доаѓа од самата фон дер Лајен, Лејно-Сандберг одговара: „Мислам дека нејзиниот прв мандат покажа дека таа не е обожавател на транспарентноста и дека тоа не е високо на нејзината агенда. Веројатно нема комесар денес што би зборувал во прилог на транспарентноста“, додавајќи дека е неприфатливо да биде дискреционен избор за институциите дали се транспарентни или не. “Тоа е обврска од Договорот и Повелбата што Комисијата треба да ја почитува. Не е над законот“, додава таа.
