Аналитика
Јавното соопштение на Саудиска Арабија минатата недела дека нејзиниот кабинет го одобрил планот за приклучување кон Шангајската организација за соработка (SCO) како „дијалог партнер“ е досега најсигурниот знак дека сите напори на САД да ја задржат надвор од сферата на влијание на Кина и Русија сега може да биде залудна.
Кралството веќе имаше потпишано меморандум за разбирање на 16 септември 2022 година со кој му се доделува статус на партнер во дијалогот на ШОС. Сепак, Саудиска Арабија не направи ништо за да го охрабри објавувањето на вестите во тој момент, за разлика од сега, веднаш откако ги обнови односите со Иран, во договор со посредство на Кина.
ШАНГАЈСКА ОРГАНИЗАЦИЈА ЗА СОРАБОТКА – ШОС
ШОС е најголемата регионална политичка, економска и одбранбена организација во светот и во однос на географскиот опсег и населението. Опфаќа 60 отсто од евроазискиот континент (далеку најголемата поединечна копнена маса на Земјата), 40 отсто од светското население и повеќе од 20 отсто од глобалниот БДП. Формирана е во 2001 година врз основа на „Шангајската петорка“ која беше формирана во 1996 година од Кина, Русија и три држави од поранешниот СССР (Казахстан, Киргистан и Таџикистан).
ШОС ја заговара идејата за „мултиполарниот свет“, во кој Кина предвидува дека ќе биде доминира до 2030 година. Во овој контекст, крајот на декември 2021 година/почетокот на јануари 2022 година имаше состаноци во Пекинг меѓу високи претставници на кинеската влада и министрите за надворешни работи од Саудиска Арабија, Кувајт, Оман, Бахреин, плус генералниот секретар на Советот за соработка во Заливот (ГЦЦ). На овие состаноци, главни теми на разговор беа конечно да се запечати Договорот за слободна трговија меѓу Кина и GCC и да се создаде „подлабока стратешка соработка во регион каде што доминацијата на САД покажува знаци на повлекување“.
Оваа идеја беше централниот дел на декларацијата потпишана во 1997 година меѓу тогашниот руски претседател Борис Елцин и неговиот тогашен кинески колега Џијанг Земин. Ветеранот министер за надворешни работи на Русија, Сергеј Лавров, тогаш изјави дека: „Шангајската организација за соработка работи на воспоставување рационален и праведен светски поредок и […] ни дава единствена можност да учествуваме во процесот на формирање на фундаментално нов модел на геополитичка интеграција“.
Настрана од овие геополитички редизајнирања, ШОС работи на обезбедување внатре-организациско финансирање и банкарски мрежи, плус зголемена воена соработка, размена на разузнавачки информации и антитерористички активности, меѓу другото. Самите САД аплицираа за статус на набљудувач на ШОС во раните 2000-ти, но беа одбиени во 2005 година.
Овој последен чекор на Саудиска Арабија да се оддалечи од САД кон оската Кина-Русија не треба да биде изненадување за секој кој ги следи случувањата во Кралството по подемот на престолонаследникот Мохамед бин Салман од околу 2015 година. Во тоа време, тој не беше престолонаследник, таа улога ја имаше Мухамед бин Најеф- туку заменик-престолонаследник со горлива амбиција да го заземе местото број еден наследник по смртта на кралот Салман.
Неговиот мандат како министер за одбрана беше катастрофален, со драматичната ескалација на војната против Хутите во Јемен, вклучително и неселективно бомбардирање на цивилни цели, остро осудено од Западот. Ова ја натера германската разузнавачка служба, Bundesnachrichtendienst (BND), да објави скратен внатрешен извештај за проценка на Бин Салман до различни доверливи членови на печатот во кој се вели: „Саудиска Арабија [под МБС] усвои импулсивна политика на интервенција“. Понатаму го опишува Бин Салман во смисла дека е политички коцкар кој го дестабилизира арапскиот свет преку прокси војни во Јемен и Сирија.
НЕУСПЕШНАТА СТРАТЕГИЈА СО АРАМКО
Со цел да ја обнови својата репутација и да се наметне како престолонаследник, саудискиот принц Бин Салман дојде до идеја за која мислеше дека ќе ги придобие високите Саудијци кои го поддржуваа неговиот ривал. Таа идеја беше да се обезбеди удел во водечката компанија на Кралството, Сауди Арамко, преку иницијална јавна понуда (IPO). Теоретски, идејата имаше неколку позитивни фактори кои ќе бидат од корист за Бин Салман.
Прво, ќе собере многу пари, кои на Саудиска Арабија ѝ беа потребни за да го неутрализира економскиот катастрофален ефект од војната за цената на нафтата 2014-2016 година што ја поттикна. Второ, најверојатно ќе биде најголемата ИПО досега, со што ќе се зајакне репутацијата на Саудиска Арабија и широчината и длабочината на нејзините пазари на капитал. И трето, новите пари од продажбата би можеле да се искористат како дел од планот за развој на Саудиска Арабија „Визија 2030“ чија цел е диверзификација на економијата на Кралството подалеку од зависноста од извозот на нафта и гас.
Бин Салман им ја пренесе идејата на високите Саудијци врз основа на многу специфични цели. Прво, флотацијата би била за 5% од компанијата. Второ, ова ќе собере најмалку 100 милијарди американски долари, што би ја вреднувало целата компанија на 2 трилиони американски долари. Трето, таа би била котирана не само на домашната берза Тадаул, туку и на барем еден од најголемите и најпрестижните светски берзи – Њујоршката берза и Лондонската берза беа берзите на МБС. Ниту една од овие цели не беше погодена, се разбира, бидејќи колку повеќе информации за Саудиска Арамко им се објавуваа на меѓународните инвеститори, толку повеќе тие ја сметаа за сетоксична одговорност, вклучително и финансиски и политички.
Во тој момент, Кина се вклучи со понуда да го спаси образот на Бин Салман, понуда што тој очигледно никогаш не ја заборавил. Понудата беше дека Кина ќе го купи целиот удел од 5% за потребните 100 милиони американски долари, а тоа ќе биде направено на приватно пласирање, што значи дека никогаш нема да бидат објавени никакви срамни детали за ништо околу договорот, вклучително и за оние високи Саудијци. кои се спротивставија на МБС. Иако понудата беше одбиена бидејќи кралот Салман во тој момент не сакаше да ги оддалечи САД повеќе отколку што беше веќе направено со започнување на војната за цената на нафтата 2014-2016 година со намера да го уништи или оневозможи тогаш зародишниот сектор на нафта од шкрилци во САД, односите меѓу Саудиска Арабија и Кина процветаа од тој момент па наваму.
Малку помалку од една година пред руската инвазија на Украина во февруари 2022 година, Саудиска Арабија веќе беше толку усогласена со Кина што главниот извршен директор на Саудиска Арамко, Амин Насер, помина неколку дена на годишниот Форум за развој на Кина, организиран во Пекинг, за кое време тој „Обезбедувањето на континуираното обезбедување на енергетските потреби на Кина останува наш највисок приоритет – не само во следните пет години, туку и во следните 50 и пошироко“.
САУДИЈЦИТЕ ПОДГОТВЕНИ ЗА ДОЛГОРОЧНА СОРАБОТКА СО КИНА
Една година подоцна, и само неколку месеци по руската инвазија на Украина, високиот потпретседател на Арамко, Мохамед Ал Кахтани, најави создавање на „едношалтерски систем“ обезбеден од неговата компанија во кинескиот Шандонг. Тој рече: „Тековната енергетска криза, на пример, е директен резултат на кревките меѓународни планови за транзиција кои произволно ја игнорираа енергетската безбедност и достапноста за сите“. Тој додаде: „На светот му треба јасно размислување за такви прашања. Затоа ние многу му се восхитуваме на 14-тиот петгодишен план на Кина за приоритет на енергетската безбедност и стабилност, признавајќи ја нејзината клучна улога во економскиот развој“.
Во исто време кога овој однос се движеше неколку степени нагоре, така беше и односот меѓу Саудиска Арабија и Русија. До крајот на војната за цената на нафтата 2014-2016 година, како што е длабински анализирано и во мојата последна книга за глобалните пазари на нафта, секторот за нафта од шкрилци во САД се реорганизираше во машина за производство на нафта која може да опстане со цени толку ниски како САД 35 долари за барел брент доколку е потребно. Буџетската цена на Саудиска Арабија тогаш беше над 84 американски долари за барел и немаше шанси да се натпреварува со САД (првата беше нафтената криза 1973/74), критично го поткопа нејзиниот кредибилитет кај другите членки на ОПЕК и кај глобалниот пазар на нафта.
Во тој момент, Русија стапи во поддршка на намалувањето на производството на нафта на ОПЕК кон крајот на 2016 година, со цел да се вратат цените на нафтата на нивоа што им овозможија на членките на ОПЕК да почнат да ги поправаат своите десеткувани финансии. Оваа поддршка продолжи оттогаш и се формализираше во групацијата ОПЕК+.
И Русија и Кина знаат како да ги искористат таквите односи, како што прават на Блискиот Исток откако САД се повлекоа од Заедничкиот сеопфатен план за акција со Иран во 2018 година, Сирија во 2019 година и Авганистан и Ирак во 2021 година. Комбинацијата на овие фактори ја ставаат Кина во позиција да може да посредува во договорот за нормализација на односите меѓу Саудиска Арабија и Иран. Иако портпаролот на Белата куќа за национална безбедност, Џон Кирби, во тоа време отсекогаш забележа дека договорот меѓу Иран и Саудиска Арабија „не е за Кина“, тој апсолутно беше за Кина. Она за што апсолутно не се работеше беше САД.
