Аналитика
Норвешкиот арктички мраз е контаминиран со алармантни нивоа на токсични хемикалии познати под името PFAS, а хемикалиите може да претставуваат голем еколошки стрес за дивиот свет во регионот, открива новото истражување. Студијата предводена од Универзитетот Оксфорд со мерењата на мразот околу Свалбард, Норвешка, откри 26 типа на соединенија на PFAS во истопената вода и влијае на целата прехранбена мрежа, вклучувајќи планктони, риби, фоки и врвни животни како поларните мечки, за кои претходно беше откриено дека имаат високи нивоа на PFAS во крвта.
Меѓу соединенијата на PFAS што истражувачите ги открија во мразот во концентрации над американските еколошки стандарди за вода за пиење беа PFOS и PFOA, кои се сметаат за две од најопасните од PFAS соединенијата, познати уште како „вечни хемикалии“ („forever chemicals“). Тие се нарекуваат така затоа што природно не се распаѓаат, а се поврзани со рак, заболување на црниот дроб, стрес на бубрезите, фетални компликации и други сериозни здравствени проблеми.
PFAS – перфлуороалкил и полифлуороалкил се група на 12.000 синтетички соединенија широко употребувани поради нивните карактеристики, како што се отпорност на топлина, вода и масло. Со децении, тие се користат во производството на стотици индустриски и потрошувачки производи како што се теписи, облека, тапацир, пакување храна, козметика, пени за гаснење пожари и тефлонски облоги. PFAS често се нарекуваат „вечни хемикалии“ поради нивната хемиска структура и упорност. PFAS е врска од флуор и јаглерод и тоа е една од најпостојаните врски во органската хемија. И покрај тоа што некои PFAS, како што се PFOA и PFOS, се постепено укинувани, контаминацијата останува уште многу долго време по изложеноста.
ОПАСНИ ЗАГАДУВАЧИ ВО НАШАТА ХРАНА И ПИЈАЛАЦИ
Во еден друг неодамнешен случај, група граѓани во САД ја тужи Кока-Кола Компани за сокот Симпли Тропикал, од тропско овошје, со образложение дека ги измамиле клиентите со тврдењата за целосно природен, здрав производ, кога е откриено дека сокот е контаминиран со токсични PFAS на нивоа „стотици пати“ над дозволеното.
Водата се смета за главен пат на изложеност, но истражувачите неодамна открија дека контаминираната храна е поголем ризик отколку што се мислеше. Сепак, Управата за храна и лекови (ФДА) презеде малку мерки за да се справи со контаминацијата на храната. Годишно тестира некои прехранбени производи за хемикалии, но според нејзината методологија се игнорира она што поборниците за јавно здравје велат дека се опасни нивоа на овие хемикалии.
PFOA и PFOS, две од најопасните соединенија, кои се користеа со децении пред да бидат целосно отстранети во САД, продолжуваат да ја загадуваат околината на нацијата. PFAS се широко користени од 1940-тите во огромен спектар на секојдневни производи за широка потрошувачка и индустриски процеси.
Агенцијата за заштита на животната средина на САД (ЕПА) минатата година откри дека практично ниту една изложеност на двете соединенија во водата за пиење не е безбедна.
Ценети поради нивната нелепливост и својство да не се флекаат и да не пропуштаат мрснотија, тие се широко прифатени како материјал за производство на опаковки за храна, козметика, садови за готвење, водоотпорна облека, теписи, душеци, електроника и пени за гаснење пожари. Во индустријата, тие се користат во процеси како што се метална завршна обработка и позлата, хидраулични течности и производство на полупроводници.
Употребата на две од супстанциите, PFOS и PFOA, се забранети или ограничени поради нивните токсични, постојани и биоакумулативни ефекти, но постои загриженост за други за кои има помалку докази за токсичност, бидејќи тие се помалку проучувани.
ПОСЛЕДИЦИ ПО ЗДРАВЈЕТО НА ЧОВЕКОТ
Во нордиските земји, се верува дека помеѓу 750 и 1200 смртни случаи секоја година се поврзани со PFAS. Овие соединенија можат негативно да влијаат врз здравјето на луѓето предизвикувајќи канцерогени заболувања на бубрезите и црниот дроб, оштетување на црниот дроб а го зголемуваат ризикот од астма и болести на тироидната жлезда.
Симптомите на изложеност на PFAS може да вклучуваат и зголемен ризик од висок крвен притисок, зголемено ниво на холестерол и намален имунолошки систем што ве прави уште повеќе изложени на други болести. Го намалуваат општиот имунитет на организмот а кај новороденчињата предизвикуваат премала или преголема телесна тежина.
„Вечните хемикалии“ на PFAS постојано кружат низ земја, воздух и вода, открива една неодамнешна студија. Една друга, пак, огромна епидемиолошка студија на 69.000 луѓе, која ја поврза PFOA со низа болести, вклучително и рак на бубрезите и тестисите. Неговите класни дејствија доведоа до населби од околу 753 милиони американски долари до денес и предизвикаа слични правни случаи ширум светот, вклучително и во Австралија каде PFOS од противпожарна пена што се користи во одбранбените бази го претвори во вода што ја користат голем број градови.
Не можејќи повеќе да го игнорира проблемот, во САД, Агенцијата за заштита на животната средина создаде список со повеќе од 120.000 локации каде што луѓето можат да бидат изложени на PFAS.
Во Европа, Германија, Данска, Холандија, Норвешка и Шведска ја сигнализираа својата намера да го забранат производството на PFAS, повеќето од нивните употреби и нивното пласирање на пазарот на ЕУ.
ДАЛИ PFAS СОЕДИНЕНИЈАТА ГИ ИМА ВО ВОДАТА?
Поради нивната широка примена во индустријата, многу лесно стигнуваат до атмосферата, почвата а со тоа и до подземните води. Тие доаѓаат во природата по секундарен пат, најчесто како отпадни води. PFAS соединенијата се пронајдени во:
- Многу извори со кои градовите се снабдуваат со вода за пиење
- Во морињата, океаните и реките
- Во морските животни
- Во копнените животни и птиците
- Во почвата
- Во растенијата
Истражувањата во ЕУ и САД покажуваат дека PFAS се присутни во многу извори на вода за пиење. Во САД, овие хемикалии се најдени во 83% од водните текови и извори.
Во нашата држава засега не успеваме да пронајдеме релевантна информација за присуството на овие хемикалии во водите. Надлежна институција е Министерството за животна средина и просторно планирање, но на нивниот официјален сајт нема никакви податоци дека се занимаваат со испитувањето на штетноста и на присуството на PFAS во медиумите – вода, почва и сл.
ИМА ЛИ СПАС ОД PFAS ХЕМИКАЛИИТЕ?
Во достапната литература е наведено дека PFAS хемикалиите не можат да се отстранат со конвенционалните начини на прочистување на водата туку со типови на филтри кои содржат активен јаглен или мембрани со обратна осмоза, кои се покажаа како ефикасни во отстранувањето на PFAS од водоснабдувањето.
Една од компаниите која се занимава со технологија за прочистување на хемикалиите од природата и човековото опкружување е Aquaporin A/S, кој разви раствор за прочистување на вода за отстранување на PFAS од водата за пиење. На почетокот на 2023 година ќе биде претставен прочистувачот за вода A2O Pure, PFAS филтер систем за филтрација на вода кој користи уникатна мембранска биотехнологија Aquaporin Inside® која може да го отстрани PFAS. Мембраната има уникатна мембранска технологија за отстранување на PFAS, тешки метали, микропластика, бактерии, вируси, хлор нитрати, бигор и други штетни материи.
