Аналитика
Согласно податоците на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), учеството на сивата економија во бруто домашниот производ на Македонија изнесува 37,6 %, а поголема сива економија има само Косово со учество од 38,3 проценти. Ова се последните проценки на монетраците, а кои се однесуват на 2019 година и кои покажуваат дека и во однос на претходните година „сивата зона“ во државава многу не се разликувала. Податоците што ги прикажаа од 2000-тата година до предминатата, покажуваат дека најниско ниво на сива економија за Македонија е проценето во 2007 година од 37 проценти, а највисоко во 2012 година од 38 проценти.
Од податоците на ММФ може да се види дека најниско ниво на сива економија има во Австрија – 9,4 проценти, а на слично ниво, односно 9,6 проценти е сивата економија на Швајцарија и на Луксембург. Од земјите на поранешна Југославија, Црна Гора е веднаш зад нас со сива економија од 37,5%. Босна и Херцеговина има сива економија од 35,4%, Србија – 33,5%, Хрватска – 34,2% (највиск процент на земја членка во ЕУ) и Словенија има сива економија од 27,7 %. Просекот во ЕУ е 22,9%
Извор: Пресметки на ММФ
Забелешка од ММФ: Ознаки на земја според Меѓународната организација за стандардизација – 2019 година.
Од ММФ потенцираат: “Големите сиви економии може да ги нарушат економските показатели, што веројатно ќе доведе до погрешни дијагнози и погрешен избор на политики. Иако е премногу рано да се процени ефектот на болеста КОВИД-19 врз сивата економија во Европа, владите треба да ја земат предвид нејзината големина и природа при дизајнирање на политички одговори“.
ШТО Е СИВА ЕКОНОМИЈА?
Според објаснувањето во Акцискиот план за сузбивање на сивата економија кој е во надлежност на Министерството за финасии, под сива економија се подразбира вршење на економски активности кои не се регистрирани и не се пријавени за даночни цели од страна на поединци, неформални групи или организации. Таа е штетна за сите граѓани. Сивата економија ја поткопува конкурентноста на фирмите и поединците и претставува неправична и незаконска “предност” на оние кои не ги исполнуваат законските обврски. Со избегнување на своите даночни обврски се оштетуваат сите граѓани. Присутна е во индустриските и услужните сектори каде трансакциите и плаќањето со готови пари се вообичаен дел од работењето: градежништво, угостителство, транспорт, трговија на зелените пазари, директна продажба преку социјалните мрежи и слично.
Интернет трговијата која особено се разви во време на пандемијата се смета за уште еден голем сектор каде има сива економија.
„Плаќањето во готово, при онлајн купување, иако се чини навидум лесно, безбедно и едноставно, без сметка/потврда не е добро решение за купувачите на долг рок, бидејќи на тој начин немаат никаква гаранција или начин да се пожалат за евентуалниот лош квалитет на купениот производ или услуга и воедно и самите купувачи учествуваат во „поткопување” на даночниот систем“, апелираат од Платформата „E-commerce for All”.
Сивата економија е и држење работници „на црно“ и во тој период освен што се оштетува државната каса, на работниците не им тече стаж.
„За да се избегне плаќањето данок и придонеси на плата, некои работодавачи одлучуваат да не ги пријават своите вработени. Во практиката тоа значи дека за секои 1,000 денари од исплатената плата, работодавачот избегнува плаќање на 389 денари, кои би требало да ги плати на име на придонеси за здравствено, пензиско и инвалидско осигурување, задолжитлен придонес за осигурување во случај на невработеност, дополнителен придонес за здравствено осигурување за случај на повреда на работа и професионално заболување, и данок на личен доход. За тоа време, на работниците не им тече стаж. Работата на црно, честопати е присутна кај повремените и кај сезонските работи. Работниците многу често не се подготвени да ги пријават несовесните работодавачи, поради страв дека ќе ја изгубат работата.“, е објаснувањето на сајтот vnesiboja.mk, иаработен во ремките на кампањата „Внеси боја во сивата економија“ што ја спроведува Програмата за развој на Обединетите нации (УНДП) во соработка со Министерството за финансии.
ЕДНА ТРЕТИНА ПОМАЛКУ ПАРИ ЗА ЈАВНИТЕ ДОБРА
Официјалниот почеток на кампања “Внеси боја во сивата економија“ беше означен на 8 декември, со симболично боење сива инсталација поставена на плоштадот „Македонија“ во Скопје. Целта на кампањата е да ја подигне свеста за последиците од нерегистрираните економски активности врз квалитетот на животот на секој граѓанин, како и да поттикне нивно намалување.
– Сивата економија во Македонија опфаќа приближно една третина од бруто-домашниот производ. Тоа е една третина помалку пари за јавните добра што се финансираат од државниот буџет, а кои ги користи секој граѓанин. Со други зборови, кога сите би плаќале даноци и би барале фискални сметки и фактури, во Буџетот би имало една третина повеќе пари за јавното здравство, поточно повеќе амбулантни возила, повеќе болнички кревети, повисоки плати за здравствените работници, потоа повеќе пари за образованието односно повеќе градинки и училишта, повисоки плати за образовните работници, нова опрема во училиштата, како и повеќе пари за патна инфраструктура и за заштита на животната средина. Сето ова ќе добие боја доколку го намалиме сивото – рече Бесими.
