Аналитика
Туризмот се смета за една од најголемите и најбрзо растечките светски индустрии. Во 2023 година, туристичкиот сектор учествуваше со 9,1% од светскиот бруто домашен производ, со над милијарда меѓународни пристигнувања на туристи.
Ниту нашата земја не заостанува по туристички текови. Ако ја исклучиме 2020 година поради пандемијата на Ковид 19, бројот на туристи расте од година во година. Во 2023 година, Македонија ја посетиле вкупно 1.168.730 туристи, велат податоците на домашниот Државен завод за статистика. Во споредба со претходната, 2022 година, бројот на туристичките посети во државава се зголемени за 20,6 проценти, и тоа 36,6 проценти кај странските туристи и 0,6 проценти кај домашните. Според овие показатели, 2023 година била најуспешна година на планот на туризмот во Македонија.
И во соседството статистиките покажуваат тренд на зголемување. Не така одамна, во текот на 2009 година Србија ја посетиле нешто повеќе од 2 милиони туристи, додека лани биле регистрирани дури 4,2 милиони посети.
Сепак, специфичноста на туризмот не е вкупниот број на пристигнувања или бројот на ноќевања, туку самите дестинации и искуствата што ги предизвикуваат кај посетителите. Со други зборови, развојот на туризмот е неразделен од временските услови и климата.
Локалната клима влијае на планирањето на патувањето, должината на престојот и можните активности на туристите. Важноста на климатскиот елемент на одредена локација зависи од формата на туризмот: температурата на воздухот и водата е пресудна во бањскиот туризам; инсолацијата и облачноста за хелиотерапија, брзината и фреквенцијата на ветровите можност за пловење; појавата и видот на врнежи за зимските спортови.
Влијанието на климатските промени врз сегашните навики на патниците ќе станува се повидливо. Во Медитеранот, шпицот на сезоната е од јуни до октомври. Поради зголемувањето на температурата и зачестеноста на топлотните бранови во последната деценија, патниците одлучуваат порано да ги посетат медитеранските дестинации – во април, мај и јуни.
Бројот на резервирани аранжмани во периодот јуни-ноември е намален за 10% во 2023 година. Дури 7,6% од туристите изјавуваат дека причината се екстремните временски услови – како што се високите температури, суши и индиректно пожари.
Поради климатските промени веќе се менуваат туристичките дестинации, особено островските земји кои се меѓу најзагрозените. На глобално ниво, одржливоста на туризмот во островските држави е сè позагрозена. Со исклучок на Малдивите, кои станаа типична асоцијација со опасноста од покачување на нивото на морето, неопходно е да се споменат и карипските земји, каде што најголемиот дел од туристичките комплекси се наоѓаат во крајбрежните области, а повеќе од половина од нив се се смета за загрозен.
Проблемот станува покомплексен бидејќи економијата на карипските земји е целосно зависна од туризмот. Во Аруба, на пример, сочинува 90% од БДП.
Но, овие последици не се единствени само за тропските дестинации. Туристичката индустрија во Србија е исто така погодена од последиците од климатските промени.
Најголем пораст на просечните температури на воздухот и максималните температури има во летните месеци, а максималните температурни аномалии надминуваат 2,5°C. Најзабележително зголемување на температурата има во градовите, каде се забележани и најголемите бројки на туристичка посетеност.
По Белград и Нови Сад, бањите во Србија, која е богата со термални, минерални и термоминерални извори, се најпосетени. Покрај самите извори, бањските места се одликуваат со специфична микроклима. Основата на климатотерапијата во бањите е балансот на биометеролошките елементи кои поволно делуваат на виталните функции и рехабилитацијата на организмот. Поволното дејство се постигнува со пешачење, но во последниве години зголемувањето на летните и тропските денови и тропските ноќи го отежнуваат овој вид на активност за постарите и болните, кои се најчести посетители на бањите.
Пешачењето во планинските и руралните области со цел истражување или уживање (т.н. пешачење и трекинг) станува се попопуларен облик на екскурзиски и викенд туризам во Србија. Чест мотив на планинарските тури е обиколка на топли извори со шарени каскади, водопади и езера кои изобилуваат со вода.
Бидејќи количината на вода зависи од дождовницата и топењето на снегот, се препорачува да ги посетите во пролет и почетокот на летото. Во близина на Косјериќ се наоѓаат изворите Таорска врела, со дарежлив извор на проток од 150 литри во секунда.
Меѓутоа, во текот на април 2024 година, посетителите разочарани ги напуштија Таорските извори или се откажаа од посетата на оваа локација, бидејќи тие речиси да немаа вода. Натпросечните температури во текот на февруари, март и април, најсувиот февруари од 1951 година и потпросечните врнежи во април придонесоа изворот да биде лош со вода.
Бидејќи, покрај природните, антропогените и амбиенталните ентитети и туристичката инфраструктура, клучна улога во развојот на туризмот играат и климатските карактеристики, во текот на 20 и 21 век беа развиени над 100 туристички индекси на климатска удобност.
Улогата на ваквите индекси е прво да ги мапираат климатските фактори кои влијаат на различни туристички дестинации – а потоа да помогнат во предвидувањето на нивната иднина, во согласност со проекциите за климатските промени.
Во зависност од очекуваната активност на туристите и географската локација на туристичката дестинација, развиени се следните индекси: Индекс на туристичка клима (TCI), Универзален туристички индекс на климата (UTCI), Индекс на клима на плажа (BCI), Индекс на удобност на туристичката клима ( TCCI), брег на туристичкиот климатски индекс (CTCI) итн.
Еден од индексите на туристичка удобност развиен на примерот на локалитетите во Србија е HERCI (Heritage Climate Index). Неговата примена е во услови на умерена клима во заштитени подрачја, пред се објекти од геонаследство и културно наследство. Евалуирани се следните климатски параметри: температура на воздухот, инсолација, облачност, врнежи и релативна влажност. Индексот е пресметан за два локалитети – пештерата Стопица на Златибор како објект на геонаследство и тврдината Голубачка во клисурата Ѓердап како објект на културно наследство.
Поволни и исклучително поволни климатски услови се во текот на летните месеци, а индексот се покажа валиден откако беше констатирана силна врска помеѓу оптималните климатски услови и бројот на посети.
Во Србија летата во градовите стануваат непријатни, а планинските зими стануваат благи. Според Заводот за заштита на природата на Србија, на територијата на нашата земја има околу 1.150 геолошки, геоморфолошки, спелеолошки, хидролошки, педолошки и археолошки појави и објекти. Над 2.624 недвижни културни добра се евидентирани во регистарот на Републичкиот завод за заштита на спомениците на културата. Затоа HERCI може да се користи за планирање патувања во Србија во услови на оптимална климатска удобност. Исклучително е важно за странските туристи кои доаѓаат од области со постудена клима и на кои им е потребна адаптација.
Имено, не сакаме да наидеме на сув извор или кал во ски-центарот. Затоа, во согласност со идните климатски промени, мора да се запрашаме дали, во кој период од годината и за каква цел ќе ги посетиме постоечките туристички дестинации.
Според проекциите, до крајот на векот се очекува пораст на средните дневни, максималните и минималните дневни температури. Во Белград и Нови Сад, во случај на сценарио без ублажување, до крајот на векот може да се очекува пораст на максималните дневни температури на ниво на целата година и до 4 °C – 4,5 °C во однос на моменталната состојба.
Можеме да претпоставиме дека туристите ќе ги избегнуваат урбаните топлински острови во летните месеци, но и во текот на двата есенски месеци (септември и октомври) и дека шпицот ќе се движи кон зимските месеци. Поместувањето на видот на активност особено ќе биде изразено во планинските делови од нашата земја, што може да се констатира и врз основа на вредноста на индексот.
На пример, крајно неповолните услови на Индексот на туристичко климатско наследство (HERCI) во Златибор се во зимските месеци како резултат на ниските температури. Сепак, идните климатски проекции за општина Чајетина укажуваат дека просечните дневни зимски температури ќе бидат над 0 °C до крајот на векот, што значи дека периодот на оптималниот климатски комфор ќе се префрли прво на преодната, а потоа на зимската сезона.
Според досегашните проекции за климатските промени, прво и најинтензивно ќе бидат зафатени ридско-планинските јужни, југозападни и југоисточни делови на Србија. Затоа туристичката индустрија треба да ја адаптира и диверзифицира туристичката понуда.
Нашите најпосетувани планини потенцијално можат да ја збогатат понудата со различни форми на туризам: рурален туризам, еко туризам, креативен туризам, авантуристички туризам. Наведените форми на туризам, меѓу другото, би овозможиле туристички сообраќај во текот на целата година, но и би создале добра основа за примена на принципите на одржлив развој.
На овој начин, приспособувањето на туризмот кон климатските промени би било и делумна форма на ублажување на климатските промени, се вели во анализата на Клима 101 Србија.
