Аналитика
Традиционалниот пристап, да се штедат пари или вишокот да се инвестира во недвижнини, не е карактеристичен само за Македонија. Присутен е и во Хрватска и во Словенија, и покрај фактот дека вложувањето во акции носи поголем профит, вели во интервју за порталот Пари, Ивана Гажиќ, претседателка на Управниот одбор на Загрепската берза. Воедно, речиси три и пол години е член на Одборот на директори на Македонска берза.
Одблиску ги познава приликите во земјава, па може да каже дека напредокот е очигледен – Македонија се отвора кон надворешниот свет, што овозможува трансфер на знаење, проширување на пазарот, стекнување меѓународно искуство.
Гажиќ беше една од говорниците на овогодишната конференција на Македонска берза, каде што зборуваше за развојот на Загрепската и на Македонската берза во последните пет години, за моменталната динамика на нивните меѓусебни односи, но и за предизвиците со кои се соочуваат, а кои се исти во сите земји од регионот.
Пари: Загрепската берза е најголемиот акционер во Македонска берза. Пет години одблиску ги следите активностите. Какви промени има, што е постигнато во тој период, какви се придобивките?
Гажиќ: Во Македонија почнав да доаѓам во 2007 година. Тогаш работев во банка која беше косопственик на брокерска куќа во Македонија. Потоа станав претседател на Загрепската берза во 2010 година и бев вклучена во повеќе проекти каде што развив соработка со колеги од Македонија и други берзи во регионот. Во тие 17 години бев сведок на огромниот напредок што го направи Македонија. Кога живеете во некоја земја, можеби нема да ги забележите толку промените, но кога доаѓате на неколку месеци, напредокот е очигледен. Она што го забележувам е отворањето на Македонија кон надворешниот свет, преку отворање на деловни врски и поедноставување на регулативата. Ваквите процеси овозможуваат трансфер на знаење, проширување на пазарот, стекнување на меѓународно искуство. Хрватска ги започна овие процеси малку порано, а силно ги продолжи и по влезот во Европската Унија, а придобивките од нив ги гледам секојдневно.
Пари: Што ќе значи за берзата пристапувањето на државата во Европската унија?
Гажиќ: Во случајот со Хрватска, пазарот на капитал беше еден од првите елементи на нашиот економски систем кој мораше да се прилагоди на регулативите на Европската унија. Овој процес е многу значаен, а би рекола дури и „болен“ за учесниците на пазарот. Се менува начинот на размислување на сите учесници – регулатори, берза, депозитари и членови. Сите тие мора да се организираат на различен начин, со многу поголем фокус на заштитата на инвеститорите и спречувањето на различни ризици, а големо внимание се посветува на транспарентноста, привилегираното информирање и уредната, фер и ефикасна трговија. Сите овие процеси имаат за цел да ја направат безбедноста на пазарот за сите инвеститори на исто ниво како и во која било друга земја на Европската унија. Преку мојата работа во одборот на директори на Македонската берза ги запознав менаџерските капацитети на нејзините вработени и не се сомневам дека сите барања на пазарот ќе бидат имплементирани на најдобар можен начин.
Пари: На 23. Конференција на Македонска берза рековте дека и Македонија и Хрватска се соочуваат со исти проблеми, а исто така и берзите, особено од аспект на „новите дечки“ како што споменавте, односно млади инвеститори. Како да се дојде до нив?
Гажиќ: Нашите сличности се недостатокот на нови емисии, мал број инвеститори и како резултат на тоа, низок промет. Да се разбереме, постојат силни докази дека нашите инвеститори активно инвестираат во странство, а честопати го заобиколуваат домашниот пазар. За повеќе да се вклучат постоечките инвеститори, како и тие што ги спомнавте, млади луѓе, имам само еден збор за тоа – дигитализација. Прогнозата е дека банките целосно ќе исчезнат за некое време, деновиве прочитав дека минатата година во Хрватска биле затворени повеќе од 40 филијали на банки. Луѓето повеќе не сакаат да одат по банки, да отвораат брокерска сметка и да одговараат на прашања. Тие сакаат сè да е поедноставно и тоа да го прават во секое време од денот или ноќта, од плажа или од кафуле. Ова е можно само доколку се воведе можност целиот процес на отворање брокерска сметка (дигитално вклучување) и купување акции да биде целосно без допир на клиентот и брокерот. Неодамна го поминав овој процес за брокер во Хрватска (нашата регулатива за дигитално вклучување беше усвоена оваа година) и ми требаа повеќе од 10 минути сè да завршам. Во јуни ја посетивме Кореја, каде истиот процес е можен за 30 секунди. Покрај леснотијата на пристапот, исто така е важно издавачите да разберат дека мора да бидат транспарентни и доследни во нивното известување. Токму затоа оваа година организиравме курс за издавачи за односи со инвеститорите и глобални најдобри практики. Приказната што ја раскажуваат компаниите мора да е убедлива, одржлива, но и интересна, возбудлива и блиска до инвеститорите.
Пари: Колку се хрватските инвеститори активни на македонскиот пазар за капитал?
Гажиќ: Мислам дека не се многу активни во моментов. Имајќи предвид дека бев вклучена во отворањето на брокерска сметка во процесот на купување акции на Македонската берза, морам да кажам дека има простор за подобрување. Сè уште е вообичаено документите да се на македонски и на кирилица, трансферот на пари е скап и комплициран, процедурите на KYC се повторуваат секоја година, за да може да се подигнат пари од дивидендата, дозвола се добива преку комплициран процес. Во секој случај, потребно е системот да се прилагоди на поголемата активност на странските инвеститори.
Пари: Загрепска берза пред повеќе години ја презеде словенечката берза. Може ли да се спореди со македонската?
Гажиќ: Според мене, имајќи предвид дека сите земји имаат исти корени – независност во 90-те и приватизацијата како логичен следен чекор, нашите пазари се мошне слични, иако мора да бидеме свесни дека тие се развиваа во различни економски околности. Најголем дел од компаниите на нашите берзи се создадени пред осамостојувањето, а заедничко за сите е тоа што ни недостасуваат нови изданија кои би привлекле нови инвеститори.
Пари: Во Македонија голем е износот на депозити во банките, а нема инвеститори на берза. Дополнително, во експанзија е купувањето недвижнини, но не и акции. Зошто македонскиот пазар на капитал е сиромашен со финансиски инструменти?
Гажиќ: Речиси идентична е ситуацијата и во Хрватска и Словенија. Би рекола дека има неколку причини. Прво, традицијата да им се верува најмногу на банките. Друга традиционална причина е што нашите граѓани се склони да инвестираат во недвижен имот, сметаат дека должност на родителите е да остават стан или куќа на своите деца. Третата е, секако, даночната причина. Различниот даночен третман на еден облик на имот (недвижен имот) во споредба со друг (акции) предизвикува граѓаните да се однесуваат рационално и да инвестираат повеќе во класа на имот што се оданочува помалку или воопшто не се оданочува. Сепак, освен ризиците што ги носи инвестирањето во недвижности (лоша ликвидност и големи флуктуации на цените), акциите се, дефинитивно, избор на долг рок. Инвестирањето во акции го следи духот на економијата, во своите цени подобро ја инкорпорира инфлацијата, растот на бруто домашниот производ, далеку е поликвидно – а тоа и историјата го покажала, попрофитабилно од бројни други класи на имот.
Катерина Михајлова
