Аналитика
По неуспешните напори за модернизација на Договорот за енергетска повелба, Европската комисија официјално ги повика ЕУ и нејзините земји-членки да се повлечат од договорот на „координиран и уреден начин“.
Договор за енергетска повелба (ECT) – пакт за заштита на инвеститорите што се смета дека ги попречува напорите за декарбонизација.
Седум земји-членки на ЕУ неодамна најавија повлекување од договорот, а координирано повлекување на ЕУ сега е неизбежно. Во меѓувреме, според голем консензус на повеќе климатски и енергетски патишта, развојот на какви било нови наоѓалишта на нафта и гас е некомпатибилно со Парискиот договор и ограничувањето на глобалното затоплување на 1,5°C, како што е прикажано во неодамнешниот извештај на IISD „Навигациони енергетски транзиции“.
Според тоа, ЕКТ е двојно во спротивност со климатската криза: од една страна, тој ги штити инвестициите што ги оштетуваат климата во фосилните енергии, а од друга, ги кочи мерките за заштита на климата и животната средина. Заканата од астрономски плаќања за компензација делува само како пречка.
Брисел водеше притисок да се реформира договорот и да им отежне на компаниите за фосилни горива да тужат поради промените во политиката, како што е забраната за дупчење на море или прекин на јаглен, што влијае на нивните инвестиции. Но, тие напори заглавија и осум земји од ЕУ – Данска, Франција, Германија, Луксембург, Холандија, Полска, Словенија и Шпанија – се заканија дека ќе се откажат. „Одржувањето на немодернизиран Договор за енергетска повелба не е остварлива опција за ЕУ“, рече комесарот за енергетика Кадри Симсон во изјавата. „Договорот во неговата сегашна форма не е во согласност со инвестициската политика на ЕУ или нашите енергетски и климатски цели“.
Европската Комисија нагласува дека „исто така го повлекува својот претходен предлог за ратификување на модернизираниот договор, кој не го собра потребното мнозинство меѓу земјите-членки“.
Тридеценискиот ECT е најкористениот инвестициски договор во светот. Првично беше дизајниран да ги заштити енергетските инвестиции во посткомунистичките земји; Истражувај ја Европа проценува дека 344,6 милијарди евра инвестиции се заштитени со ЕКТ.
Но, пактот се претвори во тесна рамка за земјите кои сакаат да се декарбонизираат, бидејќи може да бидат погодени со големи тужби од фирми кои бараат отштета за изгубениот профит. Околу 158 потписници на ЕКТ се соочија со тужби од 2001 година, со пораст на случаите кои започнаа во 2015 година по Парискиот климатски договор кој ги обврза земјите на побрзи напори за намалување на емисиите на стакленички гасови.
Во еден пример, германските енергетски компании RWE и Uniper ја тужеа Холандија во 2021 година за 2,4 милијарди евра за усвојување на закон за климата со кој се забрануваат електрани на јаглен по 2030 година – тужба што го поттикна јавното мислење против ЕКТ. „Ова е вистинската одлука… бидејќи излегувањето од ЕКТ не е само добро за климата, туку и за буџетите на европските земји-членки“, рече Лудвиг Есиг, кој советува за трговската политика во Институтот за животна средина во Минхен.
ЕУ се обиде да го реформира договорот со ставање крај на заштитата на фосилните горива, но неколку потписнички на ЕКТ во Централна и Источна Азија отфрлија подлабока ревизија на текстот. Земјите како Швајцарија и Јапонија, исто така, јасно ставија до знаење дека немаат намера да ја напуштат.
Но, напуштањето на пактот не е лесно. Договорот има “клаузула за зајдисонце“ со која се дозволува поднесување тужби 20 години по заминувањето на една членка.
Италија, која го напушти договорот во 2015 година, беше погодена во 2022 година со исплата на 190 милиони евра на британската компанија за фосилни горива Рокхопер поради забраната за дупчење нафта во Медитеранот.
Ако земјите од ЕУ заминат заедно, тоа го намалува ризикот владите да бидат тужени од компании со седиште во други земји-членки – што го сочинува најголемиот дел од инвестициите опфатени со договорот – но тие сè уште се соочуваат со можност за тужби од земји кои сè уште се во ЕКТ, вели Корнелија Марфилд, висок координатор за трговска и инвестициска политика во зелената алијанса CAN Europe.
Сè уште е нејасно дали сите 27 земји-членки ќе излезат заедно, бидејќи Кипар и некои земји во Централна Европа како Унгарија и Словачка не сакаат да се откажат. Координирано излегување би било „уникатна можност за ЕУ да зборува со еден глас и да ја отстрани големата пречка за остварување на нејзините климатски цели“, рече Лукас Шауг од Меѓународниот институт за одржлив развој.
Излегувањето нема да биде брзо. Предлогот на Комисијата треба да биде поддржан од квалификувано мнозинство од земјите-членки. Европскиот парламент веќе изврши притисок да си замине. Потоа ќе треба уште една година за да се официјализира заминувањето поради известувањето што треба да се испрати до секретаријатот на ЕКТ.
