ДЕСЕТ ГОДИНИ ОТКАКО БЕШЕ ПРОГЛАСЕНА ЗА „БОЛНИОТ НА ЕВРОПА“, Грција се врати од амбисот и стана една од најдобрите економии во ЕУ

Месецов се навршуваат 10 години од најжестоката криза која ѝ се случи на еврозоната, а чијшто главен актер беше Грција. Десет години подоцна, грчката економија е една од најстабилните во истата таа евро зона, иако лузните од кризата, како што велат самите Грци, останале.

Грција, која некогаш се сметаше за економска Ахилова петица на Европа, сега се појавува како неверојатна приказна за успех. Овој извонреден пресврт е поткрепен со позитивни стапки на раст што го надминуваат просекот на Европската Унија, значителен пораст на инвестициите, историски висок извоз и пад на невработеноста на нивоа невидени во последните повеќе од една деценија. Фискалната политика останува конзистентна, испорачувајќи зголемени примарни суфицити, а јавниот долг се намали за речиси 55 процентни поени од БДП, еден од најстрмните падови што Европа некогаш ги видела.

Надвор од фискалните и макроекономските индикатори, трансформацијата носи и квалитативна димензија: деловна клима што е сè поповолна за инвеститорите, подобрени услови за финансирање, држава што се покажува повешта во економското управување и, секако, враќање на инвестицискиот кредитен рејтинг на Грција.

„Овие силни економски перформанси не се случија во вакуум. Тоа е резултат на спроведување на вистинската мешавина на политики: разумна фискална политика за враќање на довербата на пазарот, одржлив напор за заздравување на нашиот банкарски систем и завршување на структурните реформи што го поттикнуваат растот“, напиша на блогот на ММФ по овој повод поранешниот министер за финансии на Грција, Константинос Хаџидакис.

Примарниот суфицит на Грција во моментов достигна 4,8 проценти од БДП во 2024 година, што доведе до вкупен буџетски суфицит од 1,3 проценти во таа година. Клучно е што ова не беше постигнато преку драконски мерки за штедење, туку преку економски раст и, најважно, решителен напор за справување со даночната евазија, за која проценуваме дека ги зголеми приходите за речиси 3 проценти минатата година.

ВЛАДАТА НА ЦИПРАС И БОЛНИОТ КОМПРОМИС СО КРЕДИТОРИТЕ

Пред десет години, помеѓу 25 јуни и 12 јули 2015 година, еврозоната помина низ можеби најзначајните настани во својата 25-годишна историја. Грција беше во средината на долговна криза и беше во конфликт со своите доверители. Владата на Алексис Ципрас сакаше да ги отфрли предлозите за спасување на Европската комисија, Европската централна банка и Меѓународниот монетарен фонд и свика референдум за ова прашање, на 5 јули.

Гласачите ја поддржаа владата, но обидот не успеа. Крајниот резултат беше политички болен компромис меѓу Грција и нејзините доверители, кој ги задржа повеќето од условите на доверителите. Ова го спречи излегувањето на Грција од еврозоната – што го предложи германскиот министер за финансии.

Позадината на кризата беше реконструкцијата помеѓу 2010 и 2015 година на политичкото и институционалното управување во еврозоната за да се исправат некои од пропустите во Договорот од Мастрихт, кој ја обезбеди основата за единствената валута. Овие пропусти во голема мера произлегоа од тензијата помеѓу националниот суверенитет и наднационалните институции или колективното донесување одлуки.

Спасувањето на високо задолжените земји беше забрането според договорот и немаше инструменти за справување со растечките тешкотии со кои се соочуваа Грција (а подоцна и другите) во финансирањето на нивните буџети по прифатливи стапки. Верувањето во 1990-тите дека високо интегрираната монетарна унија не може да се соочи со криза на капиталната сметка во поединечните земји-членки го спречи поставувањето внатрешни мрежи за безбедност.

Координацијата на макроекономските политики беше премногу тесна и асиметрична, немаше процедури за спроведување и се фокусираше речиси исклучиво на фискални прашања, додека националната статистика остана црна кутија. Банкарскиот надзор и решавањето останаа национални прерогативи. Немаше заемодавател од последно средство за суверените поради ограничувањата од Мастрихт врз Европската централна банка.

ГРЧКАТА КРИЗА ГИ РАЗОТКРИ СЛАБОСТИТЕ ВО ЕВРОЗОНАТА

Во случајот на Грција, овие недостатоци беа откриени кога беше откриено дека дефицитот е над 15% од БДП во 2009 година, а долгот беше многу висок. За да се доведат трошоците за сервисирање на долгот на одржливо ниво, беше потребно или масовно олеснување на долгот или кредитирање со многу ниски каматни стапки, или трошењето мораше да се намали, а даноците значително да се зголемат. Фискалните проблеми на Грција беа исто така директна последица на брзото опаѓање на конкурентноста и високо клиентелистичката држава. Различните програми за поддршка мораа да се справат со оваа сурова реалност.

Десет години подоцна, што научи Грција, но и светот од таа криза?

Сега е јасно е дека еврозоната избегна потенцијално катастрофална грешка. Повлекувањето на Грција од работ на излез од еврозоната (и последователно Брегзит) ја отфрли идејата дека земјите би можеле да се заканат со излез како тактика на уцена.

ЕУ и еврозоната сега се подобро подготвени, со низа инструменти што овозможуваат поголема доверба во успехот доколку се случи слична криза. Банкарскиот надзор и решавањето се посилно интегрирани. Европскиот механизам за стабилност, формиран за давање кредити на земјите од еврозоната погодени од криза, е подготвен како и секогаш да обезбеди финансирање со каматни стапки ААА. И сет монетарни инструменти на ЕЦБ обезбедува штит од ризикот од зараза.

За понатамошна интеграција, мора да се изгради поголема доверба. Треба да се создаде појасна рамнотежа на правата и обврските, особено во добри времиња. Ова треба да биде во форма на подобра координација помеѓу националните буџети и буџетот на ЕУ, создавајќи основа за подобрена поделба на ризикот. Буџетот на ЕУ треба да се зајакне и преориентира кон финансирање на европските јавни добра во економските и безбедносните области, финансирани од нови ресурси и со издавање заеднички обврзници. Унијата на штедење и инвестиции на ЕУ, исто така, би ја зајакнала поделбата на ризикот и би ја зголемила отпорноста на еврозоната. Како што ЕУ се проширува и се соочува со повлекување на некои членови во националистичка политика, може да бидат потребни диференцирани брзини на интеграција што вклучуваат само некои земји од ЕУ.

Грчката криза од 2015 година јасно покажа дека споделувањето на монетарниот суверенитет е егзистенцијален избор: неговите политички последици се сеопфатни и за земја под стрес и за остатокот од ЕУ. Одговорноста и солидарноста одат рака под рака. Ова имплицира дека политичката интеграција не може да се случи прикриено.

Јасно е дека ЕУ – а со тоа и еврозоната – е и ќе остане во догледна иднина унија на земји-членки кои отстапиле одреден степен на суверенитет на колективното донесување одлуки. Основните одговорности и овластувања остануваат кај националните суверени. Во моментов постојат силни геополитички аргументи за поголема европска интеграција, но пресметката пред десет години покажа колку високи можат да бидат трошоците кога поголема интеграција е наметната од околности во ситуација каде што недостасува доверба. Ова е главната лекција од грчката криза.